De ‘Heilige Kruisverheffing’ is een feest in de liturgie van de katholieke kerk dat op 14 september wordt gevierd. Het wordt eveneens gevierd in de oosterse orthodoxie. De datum valt bij de katholieke en een deel van de orthodoxe kerken op 14 september en een ander deel van de orthodoxe kerken viert het in lijn met de juliaanse kalender op 27 september.

De oorsprong van dit feest ligt in de jaarlijkse viering van de kerkwijding van de basiliek van het Heilig Graf in Jeruzalem, die samenviel met de vondst van het Heilig Kruis door Sint-Helena. De wijding vond plaats op 13 september 335. Deze basiliek staat volgens de overlevering op de plaats waar Christus tussen kruisdood en verrijzenis lag opgebaard.

Gedurende het jaarlijkse kerkwijdingsfeest werd het kruis aan het volk getoond. Volgens de traditie heeft aan dit kruis Jezus geleden. Het kruis is volgens de traditie gevonden door Helena, moeder van Constantijn de Grote, die rond 324 naar Jeruzalem pelgrimeerde. Daar liet zij uitgravingen doen, waarbij ook de grafkelder ontdekt zou zijn. Voor het eerst wordt hierover bericht in 325 door Eusebius van Caesarea. Uit de vierde eeuw stammen ook de verslagen van bisschop Cyrillus van Jeruzalem, Ambrosius van Milaan, Socrates Scholasticus en Theodoretus van Cyrrhus. Uit 383 is een verslag van de religieuze Egeria bewaard, die een bedevaart naar Jeruzalem maakte…[+]